Udar mózgu - kompendium wiedzy
#NieTraćSzansyNaŻycie
Udar mózgu
Udar mózgu możemy definiować jako zaburzenie funkcji mózgu (przejściowe lub utrwalone) wynikające z patologii naczyń doprowadzających tlen i substancje odżywcze. Stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia pacjenta i wymaga natychmiastowego podjęcia działań zmierzających do zastosowania odpowiedniego leczenia.
Udar mózgu jest najczęstszą przyczyną trwałej niepełnosprawności ludzi dorosłych na świecie i jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Aż 80% wszystkich udarów mózgu stanowią̨ udary niedokrwienne – powodowane zamknięciem lub krytycznym zwężeniem tętnicy doprowadzającej tlen i substancje odżywcze do komórek nerwowych, co w konsekwencji prowadzi do ich obumierania. Pozostałe 20% udarów stanowią udary krwotoczne (potocznie nazywane wylewami) – krwawienia śródczaszkowe (wynaczynienie krwi z uszkodzonej tętnicy do miąższu mózgu) i krwotoki podpajęczynówkowe (najczęściej spowodowane pęknięciem tętniaka).
Co
ktoś doznaje udaru mózgu
Co daje
ofiar rocznie
Z czego
osób umiera
W Polsce co 6,5 minuty jedna osoba doznaje udaru mózgu, co daje ok. 80 000 przypadków rocznie, z czego 30 000 osób umiera. To trzecia, po chorobach serca i nowotworach, przyczyna śmierci i główna przyczyna trwałej niepełnosprawności wśród dorosłych. Co drugi pacjent po przebytym udarze mózgu będzie osobą trwale niepełnosprawną (tym samym niesamodzielną), wymagającą pomocy w czynnościach codziennych, a nawet (dotyczy do 15% pacjentów) opieki instytucjonalnej, 24-godzinnej.
Udar mózgu może dotyczyć każdego, bez względu na wiek czy płeć, choć statystycznie większy odsetek pacjentów w tej grupie stanowią mężczyźni i osoby starsze. Od pewnego czasu obserwuje się wzrastającą wykrywalność udarów mózgu w populacji ludzi młodych. W Stanach Zjednoczonych co dziesiąty pacjent z udarem mózgu nie skończył 45 lat.
Najczęstszym zaburzeniem rytmu serca jest migotanie przedsionków, odczuwane jako szybkie, nieregularne bicie serca i określane jako kołatanie lub palpitacje serca. Migotanie przedsionków aż pięciokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu. W czasie migotania przedsionki kurczą się nieefektywnie, co powoduje ruch turbulentny krwi w obrębie przedsionka i tylko częściowe przedostawanie się krwi do komór. W takich warunkach hemodynamicznych tworzą się w przedsionku skrzepliny. Jeśli taka skrzeplina wydostanie się z serca i znajdzie w krwiobiegu, może dotrzeć do mózgu, zablokować przepływ krwi w tętnicy i spowodować udar (niedokrwienie mózgu).
Prawdopodobieństwo wystąpienia udaru podnosi także szereg zaniedbań związanych ze stylem życia: brak aktywności fizycznej, nadwaga i otyłość, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, niewłaściwa dieta. Zagrożenie udarem zwiększają również stres i depresja.
W grupie największego ryzyka znajdują się osoby obciążone schorzeniami układu sercowo-naczyniowego tj.:
Udar mózgu - jak rozpoznać?
Podstawowe objawy udaru mózgu są charakterystyczne i łatwe do rozpoznania. To przede wszystkim:
po jednej stronie twarzy
ręki lub nogi
– dotyczące zarówno artykulacji, jak i rozumienia
Udaru mózgu nie można przewidzieć. To „wróg”, który atakuje znienacka i trzeba go rozbroić przez bezzwłoczne wezwanie pogotowia ratunkowego. Tylko szybko udzielona pomoc daje pacjentowi szansę na uniknięcie trwałej, złożonej niepełnosprawności i uratowanie życia.
Kluczowe dla skutecznego leczenia pacjentów z udarem mózgu jest wczesne rozpoznanie objawów mogących sugerować udar i natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego. Czas od wystąpienia objawów udaru do przyjazdu pacjenta do szpitala ma decydujące znaczenie. W przypadku udaru niedokrwiennego (80% wszystkich udarów mózgu) możliwość wdrożenia tzw. terapii przyczynowej w postaci leczenia trombolitycznego (polega na „rozpuszczeniu” skrzepliny) obejmuje czas do 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów udaru mózgu (jest to tzw. „okno terapeutyczne”).
Inną ze stosowanych metod leczenia przyczynowego udaru niedokrwiennego mózgu jest trombektomia mechaniczna, która przeprowadzana jest zwykle przed upływem 6 godzin od wystąpienia pierwszych objawów i polega na mechanicznym usunięciu skrzepliny przy użyciu systemu dedykowanych cewników.
Udar mózgu - jak reagować?
Pamiętajmy, że w skutecznym leczeniu udaru mózgu czas od wystąpienia objawów do zastosowania leczenia jest jednym z najważniejszych czynników determinujących powodzenie terapii. Tu liczy się refleks, a każda sekunda jest na wagę złota. Im szybciej chory trafi do szpitala dysponującego oddziałem udarowym, tym większe ma szanse na zachowanie pełnej sprawności i przeżycie. Dlatego też zawsze, gdy zauważymy charakterystyczne objawy udaru mózgu u siebie bądź osoby z otoczenia, musimy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe, dzwoniąc pod numer 999 lub 112. Następnie, jeśli pacjent nie wymaga podjęcia czynności reanimacyjnych i swobodnie oddycha, powinniśmy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej. To bezpieczna pozycja stosowana w trakcie udzielania pierwszej pomocy, którą każdy z nas powinien znać.
Udar mózgu - jak zapobiegać?
Naukowcy są zgodni co do tego, że konsekwentne stosowanie się do pięciu zasad zdrowego stylu życia pomogłoby wyeliminować połowę wszystkich udarów mózgu. Są to tzw. modyfikowalne czynniki ryzyka udaru, czyli:
(min. pół godziny dziennie umiarkowanie intensywnej aktywności fizycznej przez pięć dni w tygodniu)
(przede wszystkim zmniejszenie spożycia soli, unikanie przetworzonej żywności, smażonych potraw, ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, stosowanie diety śródziemnomorskiej)
W przypadku występujących już schorzeń sercowo-naczyniowych tj.: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, migotanie przedsionków, cukrzyca, miażdżyca tętnic, wysoki poziom cholesterolu, ważne jest aby samodzielnie nie przerywać terapii i systematycznie przyjmować leki zgodnie z zaleceniami lekarza, a także regularnie, okresowo kontrować stan zdrowia. Taka ścieżka leczenia pomaga ustabilizować chorobę i mieć nad nią kontrolę – np. poprzez regularne stosowanie doustnych antykoagulantów w terapii migotania przedsionków. Systematyczne pomiary ciśnienia tętniczego (dedykowane aparaty, w dzisiejszych czasach w pełni automatyczne), a także pulsu (przy okazji pomiaru ciśnienia tętniczego lub samodzielnie – badając tętno na nadgarstku), pozwalają w sposób prosty i powtarzalny dokumentować funkcję układu krążenia i, w przypadku stwierdzenia nieregularności, skłaniają do wizyty u lekarza. Szybkie rozpoznanie choroby jest szansą na skuteczniejsze leczenie.
Udar mózgu - gdzie znaleźć pomoc?
Udar mózgu to nie wyrok – istnieją skuteczne metody leczenia przyczynowego, ale tylko pod pewnymi warunkami. Najważniejszy z nich to wczesne rozpoznanie objawów, wezwanie pogotowia ratunkowego i przyjęcie pacjenta do wyspecjalizowanego szpitalnego oddziału udarowego, gdzie możliwe będzie wdrożenie odpowiedniej terapii przyczynowej chroniącej przed trwałą złożoną niepełnosprawnością i ratującej życie.
W przypadku udaru niedokrwiennego mózgu stosuje się leczenie trombolityczne, polegające na dożylnym podaniu leku, którego zadaniem jest rozpuszczenie skrzepliny, która zablokowała dopływ krwi do mózgu. Warunkiem podjęcia takiego leczenia jest szybkie dotarcie pacjenta do szpitala, w tzw. „oknie terapeutycznym”, tj. do 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów udaru mózgu. Innym sposobem leczenia jest trombektomia mechaniczna, która polega na mechanicznym usunięciu skrzepliny przy użyciu systemu dedykowanych cewników i zazwyczaj przeprowadza się ją przed upływem 6 godzin od wystąpienia pierwszych objawów.
Po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu pacjent musi podjąć leczenie – zastosować profilaktykę wtórną, mającą na celu zminimalizowanie ryzyka kolejnego udaru. Profilaktyka polega na kontroli istniejących czynników ryzyka, np. zastosowaniu doustnych antykoagulantów (leków przeciwkrzepliwych) w terapii migotania przedsionków, leczeniu operacyjnym zmienionych miażdżycowo tętnic szyjnych, regularnych pomiarach glikemii (poziomu cukru we krwi) i terapii lekowej w leczeniu cukrzycy. Ponadto, absolutnie konieczna jest interwencja polegająca na zmianie stylu życia poprzez ingerencję w tzw. modyfikowalne czynniki ryzyka udaru mózgu (brak aktywności fizycznej, nadwaga i otyłość, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, niewłaściwa dieta, stres i depresja). W tym czasie chory pozostaje pod stałą opieką lekarską.
